Anlage
“Maasbode” (2. 8. 1919)
Een bijzonder-donkere bladzijde in de geschiedenis van dem wereld-oorlog wordt gevormd door het drama van de Armeensche gruwelen, waaromtrent tot dusver maar al to weinig bijzonderheden nog bekend geworden zijn. Alleen van Engelsche zijde zijn voor eeniger tijd een aantal getuigenissen en verklaringen van ooggetuigen verzameld en als een witboek uitgegeven.
En stuk van den sluier, die over die donkere bladzijde tot dusver hing, wordt opgeheven door het verschijnen van een belangwekkend boek, door dr. J. Lepsius samengesteld. Reeds vroeger heeft deze een uitgrave over de Armeensche ongerechtigheden in Duitschland gepubliceerd, maar toen kwam de censuur tussen beide en legde beslag op het werk. Na het sluiten van den wapenstilstand heeft Dr. Lepsius toegang verkregen tot de Berlijnsche archieven en daar alles wat op de geschiedenis van de Armeensche gruwelen betrekking heeft, mogen verzamelen. Hij heeft de verschillende documenten geschift and geordend en ze bij de Tempelverlag in Potsdam in boekvorm doen verschijnen onder den titel Deutschland und Armenien 1914 - 1918. Sammlung diplomatischer Aktenstücke.
De talrijke documenten, die in het lijvige boek geboden worden, de rapporten van de Duitsche consuls in het geteisterde gebied enz. maken een overzicht van het geweldige drama, dat de Turken tegenover de Armeensche bevolking voltrokken hebben, mogelijk. Uiteraard heeft men hier met rapporten en met bijsonderheden te doen, die in alle opzichten te vertrouwen zijn en zeker niet gekleurd zullen wezen. Ook ist het mogelijk zich een voorstelling te maken van de stappen van Duitsche zijde tegen de bedrijvers der gruwelen, de Turksche bondgenooten, ondernomen. Met kracht blijkt men van Berlijn uit meermalen tegen de Armeensche misdaden geprotesteerd te hebben.
Men wilde zieh niet verzetten tegen maatregelen, die door militaire redenen werden voorgeschreven of een wettig middel tot verdediging vormden, maar men deed de Turksche regeering tegelijk weten, den indruk bekomen te hebben, dat zij het op een uitmoording van de Armeniers scheen aan te leggen. De Turksche regeering reageerde op die protesten met langdurig stilzwijgen, met uitvluchten of ontkenningen. Vooral tijdens de periode, dat de Bulgaren nog neutraal waren (tot i Oct. 1915) gingen de Turken ongestoord hun gang, maar ook hier waren vrijwel alle beloften en toegezegde maatregelen tot verbetering vruchteloos en zonder effect.
Het boek, dat als een niet-officieël, Duitsch witboek beschouwd zal kunnen worden is voor de tragische geschiedenis der Armeensche gruwelen von zeer grote betekenis.