İkâmetgâhlarından deporte edilen Ermeni nüfusun sistematik bir biçimde yok edilmesi son haftalarda öyle bir boyuta ulaştı ki, hükümetin göz yummakla kalmayıp açıkça desteklediği ve diğer ırklardan ve mezheplerden Hıristiyanların de dahil edildiği bu vahşi sürgüne tarafımızdan bir kez daha kesinlikle karşı çıkılması zorunluluğu hasıl olmuştur. Buna ilaveten, başşehir çok yakınlarında yer alan İzmit’in (Nikomedien) çevresinde bazı bölgelerdeki Ermenilerin de nakline başlanmıştır, güya bu Ermeniler Rusların Sakarya ağzından yapacakları bir çıkarmayı desteklemek istemişler. Bu tedbir buradaki Ermeniler arasında büyük bir huzursuzluğa yol açmıştır, insanlar bugün başlayan bayram tatilinden sonra buradaki Ermenilerin de sürülüp sürülmeyeceğini merak etmektedirler. Burada ikâmet etmekte olan Ermenilerin oldukça kalabalık oluşu (en düşük tahminle 80.000 kişi) bu büyüklükte bir naklin bütün ticaret ve ulaşımda ağır aksamalara neden olmasının yanısıra, yabancılar da dahil olmak üzere gayrimüslim nüfusun canını ve malını da ciddi bir şekilde tehlikeye sokacaktır.
Bu nedenle 4 Temmuz tarihli memoranduma ek olarak bir kopyası ekte sunulan memorandumu 11 Temmuz günü Babıali’ye verdim. Başvezir yerinde olmadığı için Muhtırayı kabul eden Talat Bey, elinden geldiğinde yardımcı olacağına söz verdi ve sorum üzerine İstanbul’daki Ermenilerin sürülmeyeceğini söyledi.
O sırada Babıali’de bulunan, hükümetin Ermenilere yaptıklarını görünürde onaylamayan Meclis Başkanı Halil Bey, katliamların ve eziyetlerin hükümet tarafından desteklenmediğini, ama halk yığınlarının taşkınlıklarını engellemeye hükümetin gücünün her zaman yetmediğini iddia etti, ayrıca alt düzeydeki makamlar da deportasyon önlemlerinin uygulanmasında ileri gidiyorlarmış.
Bunlara ek olarak belirtilmelidir ki, içerilerdeki Türk halkı içinde çoğu kez Ermenilerin kökünü kurutma konusunda Alman hükümetinin de onayı bulunduğu, hatta bunları Almanların başlattığı görüşü hakim. Bu nedenle Anadolu’daki kayzerlik konsolosluklarına, bizi küçük düşürmeye yönelik, hatta subaylardan, din adamlarından ve üst sınıflara mensup bazı kişilerden duyulan bu ithamlara kesinlikle karşı çıkılması talimatını verdim. Ekselansları, Türk hükümetinin Ermenilere uyguladığı zora dayalı tedbirlerine tamamen uzak durduğumuz ve dolayısıyla bu tedbirler nedeniyle meydana gelen ve sadece horgöreceğimiz ve üzüntü duyabileceğimiz olayların sorumlusu olmadığımız hususunun uygun bir zamanda Alman basınında yer almasını tavsiye edip etmemeyi takdirlerine bırakıyorum.
Son olarak burada atılan adımlara destek olunabilmesi için, oradaki yeni Osmanlı Büyükelçisi’ne hükümetinin uyguladığı Ermeni politikasının muhtemel sonuçlarının anlatılması ve bu sorunla ilgili olarak görüşlerimizin bildirilmesi uygun olacaktır.
Memorandum.
Almanya Büyükelçiliği üzüntüyle müşahede etmektedir ki, tarafsız ve güvenilir kaynaklardan edindiği bilgilere göre, bu tür olaylar yerel makamlarca engellenmek yerine ermeni sürgünlerine düzenli bir şekilde eşlik etmiş, öyle ki onların çoğu daha varacakları yerlere varmadan yolda canını yitirmiştir. Bu olaylar, özellikle Trabzon, Diyarbakır ve Erzurum vilayetlerinden bildirilmiş, Mardin gibi bazı yerlerde bütün Hıristiyanlar ırk ve mezhep ayrımı olmaksızın aynı kaderi paylaşmışlardır.
Aynı zamanda Osmanlı İmparatorluk Hükümeti sürgün tedbirini Küçük Asya’daki diğer vilayetlerine kadar yaymak zorunda olduğunu düşünmüş, son olarak da başkent yakınlarındaki İzmit yöresine bağlı Ermeni bölgeleri aynı şekilde boşaltılmıştır.
Bu olaylar karşısında, kendi hükümetinin emirleri doğrultusunda Almanya Büyükelçiliği bu zorbalıklara karşı bir kez daha uyarmak ve doğabilecek sonuçların sorumluluğunu reddetmek zorundadır. Türkiye’nin dostu ve müttefiki olarak Almanya’nın bu şiddet eylemlerini onayladığı ve hatta bunlara ilham kaynağı olduğu yönünde daha şimdiden kamuoyunda düşünceler oluşması da göz önüne alındığında o (Almanya Büyükelçiliği-çev.) Osmanlı Hükümeti’nin dikkatini çekmeye kendisini mecbur görmektedir.