Daha sonra, bu ayın 8’inde bazı kişiler tutuklanmış ve yaş ve cinsiyetlerine bakılmaksızın 300 Ermeni tren ile sürgüne gönderilmiş, başka kafileler de sıradaymış. Tahliyeler Vali tarafından tam yetki verilen İzmir Emniyet Müdürü tarafından yönetilmekte.
Şu anda İzmir’de bulunan Mareşal Liman von Sanders Vali’yi kitlesel olarak tahliyelerin askeri çıkarlara zarar verdiği konusunda uyarmış ve başka tutuklamalara ve başka tahliyelere izin vermeyeceğini bildirmiş.
Vali ise kendisini savunarak, İzmir’deki Jöntürk komitesinin kendisinin Ermeniler karşısındaki ılımlı tavrından giderek hoşlanmaz hale geldiğini, böylece İstanbul nezdindeki itibarının zedelendiğini söyleyerek, Ermenilerin tahliyesinin İstanbul tarafından istendiğini açıklamış.
Bu çerçevede, daha önce size sunduğumuz Tasvir-i Efkar gazetesinin 6 Ekim tarihli sayısında yayınlanan başmakaleye işaret etmek istiyorum. Bu makalede, bazı şehir ve bölgelerde yaşayan ve o güne dek kendilerine dokunulmayan Ermenilerin de tehcir edilmesi istenmektedir.
Babıali nezdinde yapılacak girişimlerle bu önleme engel olunabileceğine ihtimal vermiyorum, hatta kısa bir süre sonra buradaki yerleşik Ermenilerin de tehcir edilmesine başlanacağından endişe ediyorum.
Daha sonra bana Mareşal Liman von Sanders’in bu ayın 12’sinde yazılmış bir yazısı ulaştı, buna bir de ayın 11’inde Kont Spee tarafından yazılmış not ekliydi.
Mareşal şunları söylemekte: “Bu tür kitlesel tahliyeler askeri alanı da etkilediğinden – askerlik çağındaki kişiler, demiryolunun kullanılması, sağlık önlemleri, düşmana yakın bölgelerde bulunan şehirlerde yaşayan ahalinin huzursuzluğu vb. – valiyi arayarak iznim olmaksızın bu tür kitlesel tutuklamaların yapılamayacağını bildirdim. Bunların tekrarı halinde silah zoruyla bunu engelleyeceğimi anlattım.
Bunun üzerine vali geri adım attı ve tutuklamalara son vereceğini bildirdi.
Ama bu emrin İstanbul’dan (Talat Bey) geldiğini söylediği için, başka yollar aranıp aranmadığı konusunda emin değilim.
Öğrenebildiğime göre, şu anda İzmir’de yaşayan Ermeniler 6-7.000 kişi, bunlar arasında şehrin en zenginleri de var, ama tek tük belâlı şahsiyet de bulunmakta.”
Kont Spee’nin notlarından da şunları aktarabilirim:
“Bu konu, olayların kurbanlar üzerindeki şu an kestirilemeyen sonuçları ve işlenen hukuk cinayetleri bir yana bırakılırsa, Almanya’nın çıkarları ya da prestiji açısından son derece önemli.
Hükümetin aldığı önlemler, Alman birliklerinin komutanının yanı sıra Başkomutan Mareşal Liman von Sanders’in de İzmir’de bulunduğu bir zamana rastladı. Şehirde bu planlı uygulamanın, ticarette Ermeni rekabetini böylece ortadan kaldırmak amacıyla Almanlar tarafından hazırlandığı söylentisi yayılmakta.
Direk maddi zarara da uğrayacağız, çünkü büyük miktarlarda Alman malı satın alan Ermeni tacirler bunların bedellerini henüz ödememiş durumdalar. Ermenilerin ellerinde bulunan mallar ise yeni yasanın uygulanmasıyla birlikte, öndegelen Türk unsurlarına bu mallarla birlikte Ermeni varlığının önemli bir kısmına sahiplenme olanağı tanıyor. Ve bütün bunlar Almanlar istedi şeklindeki çok ucuz bir bahane ile yapılıyor.
Büyük ölçüde Fransız ve İngiliz etkisi ile yetişen Hıristiyan nüfus, bu tür haberleri hiç de üzüntüyle dinlemiyor, hele Amerikan Konsolosluğuna yakın duran düşman ülkelerin mensuplarından söz etmek bile gereksiz, söz konusu Konsolosluğun raporlarının da bu doğrultuda olması kaçınılmaz.”